مرز یک واقعیت اجتماعی، سیاسی، محصول تاریخ، سیاست، قدرت و فضاهای اجتماعی و فرهنگی می‌باشد که دارای کارکردها و نقش‌های متنوع و متغیر است. مرزها پدیده‌‌ی اجتماعی و فضایی پیچیده‌ای هستند که در پویایی‌شان قابل درک هستند. این ویژگی، مرزها را به نقطه‌ی تلاقی مجموعه‌ی گسترده‌ای از رشته‌های علوم انسانی بدل کرده است. در این میان جامعه‌شناسی، مرز را در زمینه‌ها و دلالت‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقصادی و فضایی متنوع و متکثر آن درک می‌کند. زمینه‌ها و سطوح مورد مطالعه، طیف گسترده‌ای از موضوعات، از قبیل صورت‌بندی‌های مفهومی، تاریخی، ساختاری، کارگزاران و زیست-جهان‌های مردمی را دربر می‌گیرد. امروزه مرزها به لحاظ فرهنگی مورد بازاندیشی قرار گرفته است. جریان افراد، کالاها، اطلاعات و پیامدهای این فرایندها یکی از زمینه‌های بازاندیشی در مطالعات جامعه‌شناختی مرزها است که فرمهای مختلفی، در قالب اشکال سیاسی و مادی و غیرسیاسی و غیرمادی به خود میگیرند. بنابراین، بازاندشی مفهوم مرز، به شیوه‌های جدید فراتر از دوگانگی‌های فرصت/تهدید، امنیت/ناامنی، امکانات جدیدی را به روی وضعیت‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی خواهد گشود. هدف فوق، مستلزم ایجاد فضایی گشوده برای بحث از تنش‌ها، چالش‌ها و امکانات حول مرزها است، دیالوگی متکثر، باز و متنوع بر سر تحرک افراد و ایده‌ها، هویت‌ها، زیست-جهان و مناسبات سیاسی و اشکال جدید کار، مصرف و سرمایه. از این رو، تنها راه شناخت میدان مرزی، گشودن آن‌ها به روی ایده‌ها و مردم است.
با توجه به آنچه گفته شد، میدان مطالعاتی مرزها در ایران با محدودیت‌های اندیشگی، رشته‌ای و نهادی گسترده‌ای همراه بوده است. بیشتر این مطالعات محصور در حوزه‌ی جغرافیای سیاسی، انتظامی، بین‌المللی و سیاسیِ صرف بوده است. این در حالی است که مرزهای سیاسی در ایران، به‌لحاظ فرهنگی مرزهای گشوده‌ای هستند که نشان از فضای گسترده‌ی ایران فرهنگی دارند. بر این اساس، مرز بیشتر از آن‌که به‌معنای امتناع باشد، فضایی حیاتی و زیسته‌ی زیست-جهان‌ها و فرهنگ‌هایی است که حیات و چالش‌های آن‌ها موضوعاتی ملی است.
هدف همایش ملی جامعه‌شناسی مرز، طرح امکان دیالوگ بین سطوح ملی و محلی، سیاست‌گذاری‌های کلان و پاسخ‌ها و پرسشهای خرد، برنامه‌های توسعه و حضور و غیاب زیست-جهان‌های مرزی است. ابزارهای دست‌یابی به این اهداف، متضمن طرح محورهای گسترده، متنوع و به‌هم مرتبطی است که جهان سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مرزها را در کلیت آن (شامل مفهوم‌سازی‌ها، تاریخ و ساختارها، زیست-جهان‌ها و سیاست) فرا بگیرد. بر این اساس، محورهایی تدوین شده‌اند که هر کدام از آن‌ها برای خود و به گونه‌ای مستقل، سرشار از چالش‌ها، تنش‌ها و امکانات آینده‌نگرانه است.