دانشگاه کردستان | دومین همایش بین المللی گردشگری و توسعه

موقعيت جغرافيايی
استان كردستان با وسعتي معادل ۲۸۲۰۳ كيلومتر مربع در قسمت غربي كشور ايران و در مجاورت مرز عراق قرار گرفته كه از شمال به استان آذربايجان غربي و بخشي از زنجان از شرق با استان همدان و بخش ديگري از استان زنجان از جنوب با استان كرمانشاه و از سمت غرب با كشور عراق (استان كردنشين سليمانيه) هم‌مرز مي‌باشد. استان كردستان بر اساس آخرين تقسيمات كشوري در سال ۱۳۸۴ داراي ۹ شهرستان، ۲۳ شهر، ۲۳ بخش، ۷۹ دهستان و ۱۷۶۷ آبادي داراي سكنه مي‌باشد، شهرستانهاي استان عبارتند از بانه، بيجار، ديواندره، سروآباد، سقز، سنندج، قروه، كامياران و مريوان.
شهر سنندج مركز استان كردستان در فاصلة ۵۱۲ كيلومتر مربع از شهر تهران قرار گرفته است جمعيت استان كردستان بر اساس برآورد سال ۱۳۸۴ برابر ۱۱۹/۵۷۴/۱ نفر بوده است كه شهر سنندج مركز استان با جمعيتي معادل ۷۵۰/۴۱۹ نفر پرجمعيت‌ترين و شهر سقز بعد از آن دومين شهر پرجمعيت استان مي‌باشد.

وضعيت طبيعی و اقليمی استان كردستان

اختلاف ارتفاع بين بلندترين و پست‌ترين نقاط استان به حدود ۲۴۰۰ متر مي‌رسد كه كوه شاهو در جنوب غربي استان با ارتفاع ۳۳۰۰ متر بلندترين و منطقه آلوت در بانه با ارتفاع حدود ۹۰۰ متر كم‌ارتفاع‌ترين نقطه استان مي‌باشد كه اين اختلاف ارتفاع موجب به وجود آمدن اقليم‌‌هاي متفاوت مي‌گردد كه اين موضوع از نظر گردشگري حائز اهميت است. از نظر تنوع اقليمي و وجود عوارض طبيعي و توپوگرافي استان كردستان داراي جاذبه‌هاي متنوع و ارزشمندي است به ويژه اينكه اغلب شهرهاي استان به علت قرارگيري بر روي تپه‌هاي بلند و شكل تپه ماهوري آنها چشم‌اندازهاي زيبايي را به وجود آورده‌اند. بر اساس استانداردهاي جهاني دماي مطلوب و مناسب براي جهانگردان بين ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتي‌گراد است كه با توجه به ميانگين دماي روزانه استان، از اواسط ارديبهشت تا اواسط مهر ماه بهترين ايام براي سفر گردشگران به اين منطقه است و ميانگين دماي ماه‌هاي اين دوره از ۲۲ تا ۲۸ درجه سانتي‌گراد متغير است همچنين دو ماهه اول سال يعني فروردين و ارديبهشت به علت بارندگي‌هاي زياد و در نتيجه سرسبزي منطقه بهترين زمان براي برگزاري تورهاي طبيعي و ديدار مسافران از طبيعت كردستان است همچنين ميانگين ۱۱۰ روزه تعداد روزهاي يخبندان در استان زمينه بسيار مناسبي براي ورزش و جشنواره‌هاي زمستاني همانند ورزش مفرح و هيجان‌انگيز اسكي، صعودهاي زمستاني به ارتفاعات استان و همچنين برگزاري جشنواره‌هاي زمستاني مانند جشنوارة ساخت آدم‌برفي در استان را به وجود مي‌آورد.

رودخانه‌هاي اين استان عموماً به دو حوزه آبريز درياي خزر و درياچة اروميه مي‌ريزند و تعدادي نيز وارد كشور عراق مي‌شوند. رودخانه قزل‌اوزن كه شعبات آن شامل قم‌چقاي، اوزن‌دره، تروال و شور مي‌باشد به درياي خزر مي‌ريزد. زرينه رود كه شاخة اصلي آن چم سقز (چوم) ناميده مي‌شود به همراه شعبة مهم آن يعني رودخانه خورخوره و ساير شعبات آن به درياچة اروميه مي‌ريزد. همچنين رودخانة سيمينه رود كه در سقز تاتاهو ناميده مي‌شود به درياچه اروميه مي‌ريزد.
رودخانه سيروان كه طويل‌ترين رودخانه در كردستان است و شعبات مهم آن دزلي مريوان، گردلان، رزاب قطوند، گاودره و رودخانه قشلاق است وارد كشور عراق مي‌شود به علت قرار گرفتن اين رودخانه‌ها در دره‌هاي عميق و دبي زياد آنها در فصل بهار عموماً براي ورزش مفرح قايقراني و رافتينگ مناسب مي‌باشند همچنين حواشي رودخانه‌ها محل زندگي پرندگان و رويش درختان و گل‌هاي وحشي كه در بسياري از مسيرها به ويژه در اورامان رودخانه سيروان مناظر زيبائي را در دره‌ها و كوه‌ها به وجود آورده است كه ديدن آنها براي هر توريستي جذاب و لذت‌بخش است.
همچنين استان داراي چهار درياچه زريوار در مريوان، درياچه پشت سد قشلاق در ۱۵ كيلومتري شمال شهر سنندج، درياچه پشت سد گاوشان در ۴۵ كيلومتري جنوب سنندج و درياچه پشت سد بوكان در شمال شهر سقز مي‌باشد اين درياچه‌ها محل بسيار مناسبي براي اجراي برنامه‌هاي تورگرداني هستند.
همچنين پوشش جنگلي استان كردستان با وسعتي معادل ۳۲۰ هزار هكتار در نواحي غربي استان قرار گرفته و بعد از جنگلهاي شمال كشور در مرتبه دوم قرار دارند اين جنگلها از شمال بانه شروع شده و شهرستان مريوان و قسمت جنوب غربي استان را نيز در بر مي‌گيرد و بيشتر شامل بلوط، مازو، گلابي‌وحشي، زبان گنجشك، آلبالوي وحشي مي‌باشند، تركيب كوه، جنگل و رودخانه در مناطق غربي استان مناظر و چشم‌اندازهاي زيبائي را به وجود آورده است كه بيشتر دوستداران طبيعت را به خود جذب كرده است همچنين به دلايل ذكر شده و بر اساس گزارش‌هاي سازمان محيط زيست استان، ۳۴ شكارگاه در منطقه وجود دارد اين شكارگاه‌ها به علاوه مناطق حفاظت شده تعداد زيادي از انواع پستانداران، پرندگان و خزندگان همانند آهو، قوچ و ميش ارمني، خرس قهوه‌‌اي، گراز، گرگ، گربه پالاس، خرگوش و انواع پرندگان را در خود جاي داده اند.
تمامي عوامل ذكر شده به همراه عدم سابقه وجود و يا تكرار بلاياي طبيعي همانند زمين‌لرزه... استان كردستان را در محيط بسيار مطلوبي براي گردشگران قرار داده است.

استان كردستان منطقه‌اي كوهستاني است كه با ارتفاع متوسط ۲۰۰۰ متر از سطح دريا از مرتفع‌ترين استانهاي كشور مي‌باشد . جهت گسترش و استقرار ارتفاعات در استان به گونه‌اي است كه نخستين بارندگي كه از توده‌هاي هواي باران‌زا كه به غرب كشور مي‌رسند بر روي ارتفاعات اين منطقه صورت مي‌گيرد. ريزش‌هاي جوي در نقاط مرتفع به صورت برف و در بخش‌هاي كم‌ارتفاع غالباً به صورت باران مي‌باشد ميانگين سالانه بارندگي در استان معادل ۵۰۰ ميليمتر و بيشترين ميزان بارندگي مربوطه به شهرستان مريوان با ميانگين ۸۰۰ ميليمتر در سال است.

صنایع دستی

قالي و گليم:
استفاده از رنگ گياهي، خامة طبيعي، تركيب نقش و اصالت طرح موجب برتري كيفيت قالي و گليم استان كردستان شده است. شهر سنندج و بيجار مهمترين مركز توليد گليم و قالي مي‌باشند شهرت جهاني فرش سنندج و اعتبار آن در ميان بازار جهاني موجب شده كه در دايرة‌المعارف بريتانيكا كه از معتبرترين دايرة‌المعارف‌هاي بين‌المللي است واژة سنه يا همان سنندج را به نام نوعي قالي معروف ترجمه نموده‌اند.

محصولات نازك‌كاري:
كردستان مهمترين استان كشور از لحاظ توليد محصولات نازك‌كاري است هنر نازك كاري تركيب قطعات بسيار كوچك از انواع چوبهاي پرداخت شدة طبيعي مي‌باشد كه با ظرافت خاص در كنار هم قرار گرفته و موجب بوجود آمدن آثار بسيار ظريف چوبي همانند تخته نرد، قلمدان، و ساير محصولات مي‌گردد علاوه بر نازك‌كاري، اروسي‌سازي، منبت و معرق سنندج نيز از شهرت و اعتبار برخوردار است.

ابزار و آلات موسيقي:
پيشرفت ساخت صنايع دستي چوبي به علت وجود چوب درختان جنگلي مرغوب و استعداد فراوان در زمينه تعليم و يادگيري موسيقي موجب تبديل شدن استان كردستان به يكي از مناطق عرضه وسايل موسيقي به ويژه موسيقي سنتي شده است كه نمونه آن ساخت دف، ديوان، تار، سه‌تار، ويلن، قانون و سنتور مي‌باشد. ساير صنايع دستي استان عبارتند از: زرگري سنتي، سفالگري، ساخت مصنوعات چرمي و خراطي.
مركز خريد محصولات صنايع دستي استان در شهر سنندج عمدتاً در خيابان شهداي جنوبي جنب پارك شهدا قرار گرفته است.
كارگاه‌هاي توليد پارچه لباس كردي مردانه به جولائي معروف مي‌باشند عرض اين پارچه‌ها ۱۲ سانتي‌متر و در حدود ۲۱ متر طول دارند محصولاتي مانند موج يا رختخواب‌پيچ و جانماز نيز حاصل كار جولاها مي‌باشد كه به صورت سنتي تهيه و به بازار عرضه مي‌گردد.

صنايع دستي به عنوان بخشي از ميراث فرهنگي و به عنوان نمادي از نوع زندگي و فرهنگي يك جامعه همواره مورد توجه گردشگران قرار گرفته است وبازديد از مراكز ساخت و فروش صنايع دستي معمولاً بخش پاياني سفر گردشگران مي‌باشد خوشبختانه به علت ويژگي زندگي سنتي در بسياري از نقاط استان كردستان و عدم استيلاي بخش صنعتي هنوز صنايع دستي استان از لحاظ كيفيت و گستردگي در سطح كشور مطرح مي‌باشد به گونه‌اي كه فرش و گليم كردستان به همراه محصولات نازك‌كاري چوب مانند تخته‌نرد و شطرنج شهرت جهاني پيدا كرده است و بيشتر مسافران و گردشگراني كه به كردستان سفر مي‌نمايند حتماً از محصولات نازك‌كاري و فرش و گليم كردستان خريد مي‌نمايند. مهمترين صنايع دستي استان عبارتند از:

فرهنگ و زبان کردی

رقص كردي كه در ميان مردم كردستان به آن «هه‌لپه‌ركي» مي گويند ، با زيبائي خاص ، آئينه‌اي تمام نما از زندگي گذشته اين مردم است كه به صورت زنده در زمان حال در وجود آنان در حركت و جريان است. اگر به ريشه‌يابي و علل به وجود آمدن اين هنر توجه نمائيم بايد اذعان نمود كه اين هنر ريشه در زندگي و كار روزانه مانند كشاورزي، اعتقادات ديني، مراسم و جشن‌هاي بزرگ، بازيهاي محلي، جنگ و دفاع حالات روحي و دروني افراد دارد برون‌گرايي مردم كرد تأثير كاملي بر اين رقص داشته به طوريكه رقص كردي كاملاً بيانگر فعاليت‌هاي دروني، طرز فكر و شرح اتفاقاتي است كه بازآفريني اين اتفاقات در قالب هه‌لپه‌ركي پديدار گشته است. رقص كردي به علت دور بودن از ابتذال از يك سو و پيوند تاريخي و اجتماعي با زندگي از سوي ديگر، در ميان تمام طبقات مردم به عنوان يك ارزش تلقي مي‌گردد به طوريكه در تمام مراسم برگزاري آن مرسوم بودند و بيشتر مردم نيز در دايره رقص قرار مي‌گيرند اصالت اين هنر باعث پيشرفت آن در استان شده است به طوريكه گروه‌هاي رقص متعددي در استان تشكيل شده و در بسياري از جشنواره‌هاي بين‌المللي مقامهاي اول اين رشته را كسب نموده‌اند بسياري از گروه‌هاي رقص كردي با آژانس‌هاي مسافرتي استان در ارتباطند كه در صورت تمايل مسافران و تورهاي ورودي به استان مي‌توانند جهت ديدن مراسم رقص كردي با اين آژانس‌ها كه ليست و آدرس آنها در بخش جداول موجود است در ارتباط باشند.
رقص كردي به صورت جمعي و حركت آن به صورت دايره‌وار بوده و نفر اول به علت دستمالي كه در دست دارد «سرچوپي» نام دارد. دستمال نمادي از نشانه و پرچم هر منطقه و قوم بوده است. تغيير ريتم رقص و يك سري حركات هماهنگ با هه‌لپه‌ركي توسط سرچوپي انجام مي‌شود مردم كرد داراي يك رقص مشترك به نام چپي بوده و مابقي شيوه ‌ها مربوط به مناطق مختلف است كه بعضاً در يك منطقه با هم مشترك در مناطق ديگر داراي خصوصيات خود با حفظ حالات دسته‌جمعي و حركت دايره‌وار مي‌باشند شهر سنندج و مريوان داراي تنوع بيشتري در رقص مي‌باشند و در اين رابطه گروه‌هاي رقص بيشتري در اين شهرها شكل گرفته است به عنوان نمونه مهمترين شيوه ‌هاي هه‌لپه‌ركي‌ سنندج عبارتند از: گَريان، پشت‌پا ، هُلگرتْن، فتاح پاشايي، چُ‌پي، زنگي، شَلان، سِه‌جار، خانه‌ميري.
باس كردي از زيباترين نوع پوشاك ايراني است و اين زيبايي در پوشاك زنان اين منطقه از تجلي بيشتري برخوردار است. دامن‌هاي بلند و بعضاً پرچين پيراهن‌ها و رنگارنگي آن به همراه بخش‌هاي ديگر اين پوشش هر بيننده‌اي را متقاعد مي‌كند كه به اين زيبايي اعتراف نمايد همين امر باعث شده چند بار در جشنواره‌هاي محلي جهان به عنوان لباس زيباي برتر انتخاب شود. تكامل لباس كردي آنرا كاملاً مناسب وضعيت اقليمي اين ناحيه نموده و شيوة نگرش آميخته با احترام مردم به پوشش باعث حفظ و استفادة آن تا امروز گرديده است و هنوز فاخرترين نوع لباس در بين مرد‌ها لباس‌ها و گيوه‌هاي دست‌باف است.
هرچند لباس كردي در نگاه اول يكسان به نظر مي‌رسد اما هر منطقه و ناحيه لباس خاص خود را دارد و از نوع پوشش مي‌توان فهميد كه شخص متعلق به كجاست.
قابل ذكر است تنوع و هماهنگي زيورآلات سنتي در پوشاك زنان كرد زيبائي آن را دوچندان مي‌نمايد.

يكي از مهمترين جاذبه‌هاي استان كردستان ويژگي‌هاي فرهنگي آن است كه نمونه اين ويژگيها در سراسر كشور كم‌نظير هستند اين ويژگي‌ها بيشتر در عوامل فرهنگي همانند: زبان، لباس، موسيقي، رقص، جشن‌ها و مراسم خاص صنايع دستي بارزتر از ساير عوامل فرهنگي نمايان شده‌اند اين ويژگي‌هاي فرهنگي برخلاف ساير مناطق كشور هنوز در اين استان به صورت پويا در زندگي مردم جاري است. با وجود پيشرفت ارتباطات و در نتيجه استحالة فرهنگي و از بين رفتن بسياري از فرهنگ‌ها، خوشبختانه فرهنگ مردم كردستان به علت ريشه‌هاي عميق آن پوياتر از گذشته در بسياري موارد همانند موسيقي، رقص بر ساير مناطق هم‌جوار و كشوري نيز تأثيرگذار بوده است.

جشن‌ها و مراسم‌های خاص

مهم‌ترين و عمومي‌ترين جشني كه در ميان مردم كردستان مرسوم است برگزاري جشن نوروز است. جشن نوروز در اقصي نقاط كردستان به صورت خودجوش همراه با مراسم رقص كردی و برپائی آتش برگزار می‌گردد. عيد فطر و عيد قربان نيز به عنوان اعياد مذهبی دارای اهميت خاص هستند، همچنين ميلاد پيامبر اكرم نيز به عنوان روزی خجسته همراه با مراسم مولودی خوانی و نواختن دف دارای جايگاه ويژه‌ای در ميان مردم استان مي‌باشد، علاوه بر اينها جشن معراج پيامبر و شب برات نيز جزو اعياد اين منطقه است.
از ديگر مراسمي كه در ميان مردم كردستان به ويژه منطقه اورامان از جايگاه خاصي برخوردار است مراسمي تحت عنوان ز‌ه‌ماون پير شاليار (عروسي پير شاليار) می‌باشد. اين مراسم در روستا‌ اورامان تخت در هفته دوم بهمن ماه كه مصادف با جشن سده است، طی مراحل و رسومات خاصي برگزار مي‌گردد و ادامه آن در نيمه فصل بهار مصادف با ۱۵ ارديبهشت در محل آرامگاه پيرشاليار كه در نزديكي روستا می‌باشد تحت عنوان مراسم كومسای برگزار می‌شود.
قابل ذكر است كه بازديد از اين مراسم اكنون جنبه كشوري و حتي بين‌المللی پيدا كرده است به طوريكه جمع كثيري از علاقمندان، روزنامه‌نگاران، محققين داخلي و خارجي به هنگام برگزاري مراسم در ميان بازديدكنندگان ديده مي‌شوند بازديد از اين مراسم در برنامه تورهاي گردشگری استان گنجانده شده است.
از ساير مراسم مهم ديگری كه از ديرباز با توجه به بافت اجتماعي مذهبي مردم استان شكل گرفته است مراسم ذكر و سماع دراويش به همراه انجام كارهاي خارق‌العاده مي‌باشد. اين مراسم به صورت هفتگی در بيشتر تكيه‌ها و خانقاه‌های استان به صورت ثابت برگزار می‌گردد اين مراسم معمولاً پنج‌شنبه شب‌ها برگزار مي‌گردد.